“Chớ làm điều ác, hãy làm các việc lành, giữ tâm ý trong sạch” – là lời dạy cô đọng nhất trong toàn bộ giáo pháp của Đức Phật, được xem là tinh hoa của đạo đức Phật giáo”.
Từ hơn 2.500 năm qua, lời dạy này vẫn còn nguyên giá trị, không chỉ như một nguyên tắc tu tập tâm linh, mà còn là kim chỉ nam để xây dựng đời sống cá nhân và xã hội hướng thiện, an hòa.
Chớ làm điều ác – dừng lại trước ranh giới tổn hại
Điều ác không chỉ là hành động phạm pháp hay gây tổn thương rõ ràng, mà còn bao gồm những ý niệm, lời nói và việc làm khiến người khác đau khổ.
Trong Kinh Pháp Cú, Đức Phật dạy: “Tâm dẫn đầu các pháp. Nếu nói hay làm với tâm ác, khổ đau sẽ theo ta như bánh xe lăn theo chân con bò kéo xe”. Cái ác khởi đầu rất nhỏ, chỉ là một ý niệm ganh ghét, một lời nói giễu cợt, một sự ích kỷ thầm kín. Nhưng khi tâm bị sân hận và tham lam chi phối, con người dễ vượt qua ranh giới thiện – ác mà chính mình không hay.
Vì thế, “chớ làm điều ác” không chỉ là kiêng cữ, mà còn là lời cảnh tỉnh về việc phải nhận diện sớm những hạt giống tiêu cực trong tâm. Khi dừng được một ý nghĩ xấu, là đã ngăn được một hành động sai.
Trong đời sống hiện đại, điều ác không chỉ biểu hiện nơi tội phạm, mà đôi khi nằm ngay trong sự thờ ơ trước nỗi khổ của người khác, trong việc lan truyền tin giả, trong lời phán xét nặng nề trên mạng xã hội, trong hành vi hại môi trường vì lợi ích nhỏ. Vì vậy, người biết sống thiện là người luôn tỉnh thức trước từng lựa chọn nhỏ trong đời thường.
Hãy làm các việc lành – gieo nhân thiện, gặt quả an
Từ bi và hành thiện là con đường duy nhất dẫn đến hạnh phúc bền lâu. Làm việc lành không chỉ là bố thí, cúng dường hay giúp đỡ người nghèo, mà là mọi hành động nuôi dưỡng sự an vui, bình an cho mình và cho người. Một lời khích lệ, một nụ cười cảm thông, một lần nhường chỗ trên xe buýt – đó đều là “việc lành” nếu khởi từ tâm thiện.
Đức Phật dạy: “Làm điều lành như múc nước đổ vào bình, từng giọt từng giọt rồi cũng đầy”. Mỗi hành động nhỏ đều tích tụ phước lành, nuôi dưỡng nhân cách, khiến cuộc đời thêm ý nghĩa.
Trong thời đại nhiều xung đột và cạnh tranh, người biết sống thiện là người biết đem lại niềm tin giữa những nghi ngờ, lan tỏa lòng nhân giữa bao vô cảm. Việc lành không cần đợi hoàn cảnh lớn. Một người cha dành thời gian lắng nghe con, một nhân viên trung thực trong công việc, một công dân tôn trọng pháp luật – đều đang làm việc lành. Thiện không phải là xa xỉ, mà là điều có thể thực hiện từng ngày, từng hơi thở.
Giữ tâm ý trong sạch – gốc rễ của mọi phước lành
Tâm là nguồn gốc của mọi hành động. Nếu tâm không trong sạch, việc thiện cũng trở nên giới hạn, còn việc ác dễ nảy sinh bất cứ lúc nào. Giữ tâm ý trong sạch là biết dừng lại trước cơn giận, biết buông bỏ khi lòng tham trỗi dậy, biết soi lại chính mình khi bị cuốn theo dòng đời.
Đức Phật từng nói: “Tâm thanh tịnh, đời sống thanh tịnh”. Khi tâm không bị ô nhiễm bởi hận thù, ganh tỵ, tà ý, con người tự nhiên sống an lạc. Một người có thể nghèo về vật chất nhưng vẫn giàu có trong tâm hồn nếu giữ được tâm thanh tịnh.
Ngược lại, kẻ quyền lực hay giàu sang mà tâm loạn động, nghi ngờ, sợ hãi thì chẳng bao giờ có được an vui. Giữ tâm ý trong sạch không có nghĩa là trốn tránh cuộc đời, mà là sống giữa cuộc đời với tâm không bị cuốn đi. Giữa bon chen vẫn có thể an nhiên, giữa thị phi vẫn giữ lòng trong sáng, giữa mất mát vẫn biết mỉm cười – đó là bản lĩnh của người hiểu đạo.
Ba điều, một con đường – hướng đến hạnh phúc chân thật
“Chớ làm điều ác, hãy làm các việc lành, giữ tâm ý trong sạch” là ba nấc thang nối liền giữa đạo đức, hành động và trí tuệ. Dừng điều ác là giữ giới; làm việc lành là tu phước; giữ tâm trong sạch là tu tuệ. Khi ba yếu tố này được thực hành song hành, con người sẽ bước đi trên con đường chánh đạo – con đường của hạnh phúc và an lạc chân thật.
Thế giới hôm nay đầy biến động, con người chạy theo lợi ích, công nghệ khiến tâm dễ xao động. Nhưng dù xã hội có thay đổi ra sao, lời dạy ấy vẫn là chiếc la bàn chỉ hướng. Bởi muốn xây dựng xã hội an lành, trước hết mỗi người phải là một “người hiền” trong chính đời sống của mình – biết dừng lại trước cái xấu, biết làm điều tốt, và biết giữ tâm bình an.
Cuối cùng, trong mọi thời đại, đạo lý ấy vẫn vang vọng như một lời nhắc: “Nếu muốn đời bớt khổ, hãy bắt đầu từ chính tâm mình. Khi tâm hiền, thế giới sẽ hiền”.
Tâm An
