Ngày nay trẻ em mới lớn sẽ là thế hệ đầu tiên trưởng thành trong một thế giới đang bị biến đổi bởi Trí Thông Minh Nhân Tạo (AI).
em học hỏi, chơi đùa cũng như giao tiếp. Một số nhà giáo dục tin rằng các công cụ thông minh này sẽ mang đến những cơ hội chưa từng có, nâng cao sự phát triển của trẻ em nên chúng có thể “thông minh” hơn thế hệ trước.
Là người làm việc trong lãnh vực công nghệ và giáo dục, tôi không đồng ý với quan niệm trên vì tôi thấy rõ các thách thức khó khăn mà cha mẹ, trường học và xã hội sẽ phải đối phó trong tương lai.
Sau khi xem xét một số công cụ thông minh đang được các công ty công nghệ “vừa bán, vừa cho” các trường học cũng như sự tài trợ các khóa huấn luyện cho thầy cô về trí thông minh nhân tạo, tôi thấy cần phải nêu lên một số vấn để để mọi người cùng nhau bàn luận.
Theo tôi, tuy công nghệ thông minh có tiềm năng nâng cao khả năng học hỏi của trẻ em nhưng cũng có thể gây gián đoạn các quá trình phát triển tự nhiên của trẻ nhỏ trong thời gian phát triển quan trọng nhất của cuộc đời. Theo khoa học não bộ, trẻ em học hỏi từ sự liên hệ, tương tác với cha mẹ và người thân để học hỏi qua những cảm xúc giữa người với người. Từ lời nói yêu thương đến sự thay đổi trong khuôn mắt, nụ cười. Từ sự tương tác đơn giản này mà đứa bé hình thành và phát triển tình cảm với cha mẹ hay người thân. Với các công cụ thông minh đang trở thành những tương tác mới, nơi nội dung thích ứng với sở thích của trẻ con, có thể đưa đến những kết quả không lường trước được.
Vài tuần trước, tôi đến thăm một người bạn đã về hưu ở nhà trông cháu cho vợ chồng đứa con đi làm. Anh khoe đứa cháu mới lên năm tuổi nhưng đã biết tương tác với các công cụ thông minh như Alexa, Siri và Google Assistant. Anh hãnh diện kể: “Thằng bé đặt câu hỏi, yêu cầu các công cụ này phát ra bài nhạc mà nó thích hoặc trả lời các câu hỏi đơn giản. Khi tôi hỏi đứa bé có thích nghe ông của nó đọc sách hay kể chuyện cho nó không? Thằng bé nói ngay: “Không cần đâu, muốn gì đã có Alexa đọc dùm rồi”. Cậu bé kể cho tôi rằng đã biết rõ tên một số loài vật khi hình ảnh những con vật này được hiện ra trên màn ảnh, nó còn biết con nào ăn cỏ, con nào ăn thịt, con nào đẻ trứng và con nào sinh con.
“Bạn thân của con là con gấu Teddy biết nói, con gấu này biết rõ nó muốn gì hay thích ăn gì hơn ông nội của”.
Tôi giật mình, không ngờ các công cụ thông minh như ChatGPT đã được mang vào cả đồ chơi của trẻ nhỏ, cho phép chúng trải nghiệm nhiều thứ. Các đồ chơi thông minh này có thể nhận ra giọng nói của con trẻ, ghi nhớ sở thích và tạo ra các đối thoại khiến đứa bé có được những trải nghiệm thích ứng với mức độ hiểu biết của nó, từ đó tạo ra trải nghiệm tương tác hơn nhưng cũng có khả năng dễ dàng gây nghiện hơn.
Tôi hỏi đứa bé: “Cháu thích chơi với ông nội hay với con gấu của cháu? Cậu bé nói ngay: “Chơi với ông nội chán lắm, ông chả biết gì nhưng con gấu thì biết nhiều hơn và vui hơn”. Tôi hỏi: “Thế chơi với bố mẹ cháu thì sao?”. Đứa bé nói ngay: “Bố mẹ đi làm nên không thể chơi được. Mẹ về thì phải làm cơm, bố về thì hay coi tivi và ông nội thì hay ngủ nên không phải lúc nào cũng chơi được. Tuy nhiên con gấu thì chơi với nó lúc nào cũng được”.
Tôi ngậm ngùi thấy rõ các công cụ thông minh này đang thay đổi cách trẻ con tương tác và giao tiếp trong gia đình. Nó là động lực rất mạnh, có thể hoàn toàn thay đổi cách gia đình nuôi dạy con trẻ.
Là người nghiên cứu công nghệ và giáo dục, tôi rất quan tâm đến sự phát triển của trẻ con, nhất là giai đoạn những năm tháng đầu đời, khi đầu óc con trẻ dễ bị ảnh hưởng từ môi trường bên ngoài. Thật ra chúng ta chưa biết tác động của việc cho trẻ em tiếp xúc với công nghệ thông minh (AI) quá sớm sẽ ra sao? Hiển nhiên có những lợi ích nào đó cho việc học hỏi nhưng cũng có thể có những rủi ro nghiêm trọng không lường trước được. Điều tôi lo ngại là nó có thể tạo ra những tác động sâu sắc nào đó vào sự phát triển đầu óc con trẻ, làm mất đi sự phát triển nhận thức tự nhiên của trẻ em.Theo tôi, trẻ em khoảng hai hay ba tuổi trở lên có thể hình thành các mối quan hệ với các tác nhân nhân tạo AI giống với quan hệ phát triển với cha mẹ của chúng. Bằng chứng hiển nhiên như danh từ “alexa” đã xuất hiện trong ngôn ngữ đầu tiên của đứa trẻ và nó sẽ tiếp tục trò chuyện hay hỏi han các công cụ thông minh có thể trả lời câu hỏi của nó.
Hiện nay không ai có thể biết được những gì đang xảy ra trong đầu óc đứa trẻ và đó là câu hỏi có lẽ phải mất thời gian nghiên cứu. Tôi tin rằng các công cụ thông minh có thể giúp trẻ em học hỏi và phát triển nhanh hơn trước nhưng sự tương tác, dạy dỗ được hoàn toàn giao phó cho AI, với các thuật toán vô cùng thông minh, chúng ta đang vô tình thay đổi nền tảng cách trẻ em học làm người.
Khi tôi tỏ ra quan tâm về việc để con trẻ làm quen với công nghệ quá sớm, bạn tôi đã nói: “Tại sao người dạy về công nghệ như anh lại có thể tiêu cực về AI như thế?”. Tôi trả lời rằng, tôi không lạc quan nhưng cũng không bi quan mà chỉ muốn thận trọng một chút thôi. Khi xưa tôi đã cảnh cáo rằng các trò chơi điện tử đã lấy mất thời giờ học hỏi của học sinh nhưng bây giờ tôi phải nói rằng công nghệ thông minh đang cướp mất đầu óc của con trẻ nếu chúng ta không thận trọng trước những tiến bộ quá nhanh này.
GS. John Vũ
