Trong Kinh Trung A-hàm, phẩm Vị tằng hữu pháp, kinh Thủ Trưởng giả [II], số 41, Đức Thế Tôn
đã chỉ dạy một pháp thoại thấm đẫm trí tuệ và từ bi. Ngài nói:
“Thủ Trưởng giả có tám pháp vị tằng hữu. Những gì là tám? Thủ Trưởng giả có thiểu dục, có tín, có tàm, có quý, có tinhtấn, có niệm, có định, có tuệ”.
Rồi Ngài giảng giải từng phẩm chất một cách rõ ràng. Trước hết, “Nói Thủ Trưởng giả có thiểu dục, là do nhân gì? Thủ Trưởng giả tự thân thiểu dục, không muốn để cho người khác biết mình có thiểu dục… Nói Thủ Trưởng giả có thiểu dục, là nhân đó mà nói”. Tiếp đó là tín – niềm tin kiên cố, thâm sâu nơi Như Lai, không dao động, không chạy theo ngoại đạo hay các thế lực tà kiến. Rồi đến tàm – biết xấu hổ trước những điều ác bất thiện; quý – biết hổ thẹn đối với phiền não và hành vi bất thiện; cùng với tinh tấn, niệm, định, và tuệ – bốn trụ cột của đời sống tu tập.
Đọc kinh này, chúng ta thấy rõ: Đức Phật không chỉ nói về lý thuyết, mà còn chỉ ra cách một người tu, hay bất kỳ ai muốn sống đời thanh tịnh, cần nuôi dưỡng những “pháp chưa từng có” ấy. Đây không phải là những đức tính xa vời, mà là những hạt giống có thể gieo và chăm bón mỗi ngày.
Thiểu dục là bước khởi đầu quan trọng. Trong thời đại tiêu dùng và mạng xã hội bủa vây, việc biết đủ, sống giản dị, bớt ham muốn không chỉ giúp tâm hồn nhẹ nhàng, mà còn bảo vệ môi trường, giảm áp lực tài chính, và giữ gìn phẩm hạnh. Điều đặc biệt, như kinh dạy, người có thiểu dục không phô trương mình sống giản dị, mà để đức hạnh ấy lặng lẽ tỏa hương.
Có tín nghĩa là đặt niềm tin nơi con đường chân chánh, tin vào Tam bảo và công hạnh của Như Lai. Niềm tin này không mù quáng, mà là niềm tin được xây dựng trên trải nghiệm, quán chiếu, và thấy rõ sự lợi lạc của giới – định – tuệ. Trong xã hội đầy quan điểm trái chiều, giữ vững chánh tín là giữ cho tâm mình không bị cuốn vào tà kiến.
Tàm và quý là hai “người bạn” bảo vệ đời sống nội tâm. Tàm là xấu hổ với chính mình khi khởi tâm bất thiện, quý là hổ thẹn trước người khác khi làm điều sai. Nhờ tàm và quý, con người biết dừng lại trước khi rơi vào sai lầm, và cũng biết sửa mình khi lỡ vấp ngã.
Bốn phẩm chất còn lại – tinh tấn, niệm, định, tuệ – chính là xương sống của sự tu tập. Tinh tấn giúp duy trì nỗ lực không gián đoạn; niệm giúp tâm luôn tỉnh thức; định đem lại sự an trú; và tuệ soi sáng thực tại, đưa đến giải thoát.
Nếu nhìn kỹ, ta thấy tám pháp này liên kết thành một dòng chảy: từ buông bớt (thiểu dục), xây nền (tín), giữ mình (tàm, quý), cho đến tinh cần tu tập (tinh tấn, niệm, định) và cuối cùng là đạt trí tuệ (tuệ). Đó là một lộ trình vừa giản dị vừa sâu xa, áp dụng được cho cả người xuất gia lẫn tại gia.
Người Phật tử thời nay, nếu biết đem tám pháp vị tằng hữu vào đời sống, sẽ có được một điểm tựa vững chắc giữa dòng đời biến động. Không chỉ cho riêng mình, mà còn lan tỏa năng lượng lành, trở thành tấm gương cho con cháu, bạn bè, và xã hội.
Lời dạy của Đức Thế Tôn ở Hòa Lâm hơn hai ngàn năm trước, đến nay vẫn như tiếng chuông tỉnh thức. Trong nhịp sống hối hả, tám phẩm chất này chính là tám ngọn đuốc soi đường, giúp mỗi người đi qua cõi đời một cách an nhiên, tự tại, và đầy ý nghĩa.
Hồng lâm Nguyên
