Doanh nhân không phải là Phật tử thì theo nguyên tắc họ không có trách vụ đối với sự phát triển Phật giáo và nếu có thì chỉ là cảm tình cá nhân hơn là bổn phận. Ngược lại, doanh nhân Phật tử thật sự (không phải trên danh nghĩa) sẽ có ý thức về vai trò và trách vụ của mình đối với sự tồn vong của Phật giáo. Chủ đề của bài viết là nhằm vào thành phần thứ hai này. Mục đích là để tìm hiểu mối quan hệ giữa doanh nhân Phật tử và Phật giáo mà đại diện là hàng xuất gia. Người viết xin tập trung vào ba vấn đề gồm mối quan hệ hỗ trợ vật chất, mối quan hệ hỗ trợ tâm linh, và sự thách đố.
Sự tồn tại và phát triển của một tôn giáo nói chung và Phật giáo nói riêng thường phải dựa trên hai nhân tố chính là tín đồ và thành quả tu tập của họ. Tín đồ trong Phật giáo bao gồm hàng xuất gia và cư sĩ, còn thành quả của họ là sự chứng đạo, tức giác ngộ hay ít nhất là có đời sống đạo đức, an lạc trong hiện tại. Thành quả càng cao tức người chứng đạo càng nhiều và tín đồ càng đông thì Phật giáo đang thịnh và ngược lại là suy. Hai yếu tố này thường tỷ lệ thuận với nhau và yếu tố đầu luôn quyết định yếu tố sau. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng số lượng tín đồ, nhất là hàng xuất gia, không phải lúc nào cũng tỷ lệ thuận với sự chứng đạo.
Từ khi đạo Phật được thành lập, hai chúng đệ tử của Đức Phật (hàng xuất gia và cư sĩ) có vai trò trách vụ rõ ràng trong việc tu tập, duy trì và phát triển Phật giáo. Trong khi vai trò của hàng xuất gia là giữ gìn (bao gồm học hiểu và tu tập tự thân) và truyền bá lời Phật dạy thì hàng cư sĩ có nhiệm vụ cúng dường đời sống vật chất cho hàng xuất gia bên cạnh việc học và tu tập bản thân(2). Về sau, nhiệm vụ này được đề cập trong hai câu đối được phổ biến rộng rãi ở các thiền môn Việt Nam nhưng không rõ ai là tác giả: “Phật pháp xương minh do Tăng-già hoằng hóa, thiền môn hưng thịnh bởi đàn việt phát tâm”. Nội dung câu thứ hai được hiểu là hưng thịnh về vật chất hơn là hưng thịnh về tâm linh vì nó là kết quả của sự phát tâm cúng dường của cư sĩ. Nói về đóng góp vật chất thì giới doanh nhân Phật tử là có năng lực tài chánh hơn hết. Vậy thì họ đã thể hiện vai trò như thế nào trong sự sinh tồn của đạo Phật?
